سدید کاشان

6 - نمایش آیینی پیش خوانی:

پیشخوانی یکی دیگر از نمایش های آیینی کاشان و مناطق روستایی آن است،که شکل خواندن آن شبیه سقاخوانی است، ولی محتوای شعری آن تفاوت دارد. اصطلاح پیش خوانی در منطقه ی کاشان دو کارکرد متفاوت از هم دارد:

 یک نوع آن مجموعه ترانه ها و تصانیفی است ، که به صورت تک خوانی یا گروهی در ابتدای نمایش تعزیه اجرا می شود و هدف آن است تا حس لازم را در تماشاگران برانگیزد و آنان را برای پذیرش مطالب، آماده نماید. این نوع پیش‌خوانی‌ از لحاظ سبکی ، خود به دو گروه عمده تقسیم می‌شود:

 یک گروه که بی‌کم و کاست از تصنیف‌های موسیقی ردیفی و کلاسیک ایران برداشت شده‌اند. این گروه از نغمات چه از نظر شعر و چه از نظر فرم و ساختار نغمه منطبق با سبک و فرم‌های تصنیف‌های به‌جا مانده از دوران مشروطه است.توجه به تصنیف‌های بازمانده از دوره مشروطه یا بازسازی‌هایی که براساس آن ها صورت پذیرفته و به ویژه آثار به‌جا مانده از دو تن از برجسته‌ترین تصنیف‌سرایان و تصنیف‌سازان ایران یعنی عارف قزوینی و علی‌اکبر شیدا نشان می‌دهد که کار آن ها با نمونه‌هایی از پیش‌خوانی‌های تعزیه مطابقت دارد. مطالعه در چند نمونه از اشعار تصنیف‌های منتسب به دیگر ترانه‌سرایان دوره قاجار و اوایل پهلوی اول مشخص می‌سازد که شاعران و نسخه‌نویسانی همچون میرعزای کاشی، میر ماتم کاشی، مدیحی، شهپر، رضوانی و... اشعاری براساس آهنگ تصنیف‌های پیشین و در انطباق کامل با آن ها سروده‌اند.

گروه دوم قطعاتی است که به نوعی تحت‌تاثیر موسیقی جدید قرار دارد.

کارکرد دیگر پیش خوانی ، مربوط به آیین سوگ و مویه  می شود که در روستاهای کوهستانی کاشان و نطنز، نظیر وش ، ابیانه ، هنجن اجرا می گردد. این نوع سوگ و مویه در کاشان ، با عنوان چاووش خوانی شناخته می شود و در مناطق کویری با آیین فرات‌خوانی مطابقت دارد. و هرسه اصطلاح ، کارکرد یکسانی دارند.

شکل خواندن پیش خوانی شبیه سقا خوانی است ، تفاوتی که دارد در درونمایه ی شعر است در اشعار این آیین، شخص پیش خوان در سوگ  امام حسین (ع) به طبیعت متوّسل می شود و در نزد او به مویه می پردازد.

به طور مثال می گویند : ای فلک حیف از حسینم ، ای زمان حیف از حسینم ، ای آسمان حیف از حسینم . در این اشعار، طبیعت جاندار و دارای شخصیت است. گویی که آن ها درد دلشان را می شنوند و در این اندیشه اند که فلک یا زمانه صدایشان را به گوش نور مطلق که همان خداوند الرحمان الرحیم است می رسانند .

قدمت و پیشینه لحن و موسیقی خوانش این پیش خوانی ها به دوره ناصری برمی‌گردد؛ آهنگ‌هایی که تصنیف‌های معروفی مانند مرغ سحر، موسم گل، چهره به چهره و نور دیده بر‌اساس آن ها ساخته شده‌اند.
ثبت و مقایسه اشعار تصنیف مرغ سحر منسوب به بهار و اشعاری که نسخه نویس کاشانی یعنی مدیحی ارمکی کاشی براساس آهنگ این تصنیف و جهت پیش خوانی مجلس تعزیه «شهادت امام» سروده است، به  آسانی سهم و جایگاه تصانیف سنتی را چه از نظر آهنگ و چه از نظر اشعار برای ما آشکار می سازد.